بین دستاوردهای فکری انسان و ادبیات، ارتباطی ژرف وجود دارد. این مؤلفه، در ارتباطی که بین علوم انسانی عموما و تاریخ به طور خاص با ادبیات وجود دارد چشمگیرتر است. نوشته حاضر بر آن است تا با مطالعه تطبیقی حکایت «شهر مس» در بستر تاریخ و افسانه، این همگرایی را نشان دهد. حکایت شهر مس در هزار و یک شب، نقل شده و علاوه بر آن در پارهای از آثار جغرافیدانان عربی نیز به عنوان یک متن تاریخی- واقعی آمده است. مأموریت موسی بن نصیر به آفریقا، علاوه بر اینکه وقایع تاریخی را وارد جهان افسانه میکند از او نیز شخصیتی افسانهای میسازد. به همین علت او دارای دو بعد شخصیتی است: تاریخی و افسانهای. چنانکه برای شهر مس نیز میتوان چنین وجههای قائل شد. مسلم است که هر روایت و شخصیت تاریخی وارد پهنه افسانه نمیشود. از این رو این پژوهش قصد دارد نشانههای افسانه ساز طرح تاریخی مأموریت موسی برای فتح مغرب و اندلس را استخراج و آن را در روایت شهر مس در هزار و یک شب مورد بررسی قرار دهد. نتیجه نشان میدهد مجموعه ای از عوامل از قبیل شخصیت ممتاز موسی بن نصیر، غرابت و شگفتزدگی منطقه مغرب و اندلس، فتوحات پیاپی و غنایم هنگفت فتح مغرب توسط موسی بن نصیر، سبب دگرگشت این رویداد و انتقال سریع آن از متن تاریخی به متن افسانهای شده است. روش به کار رفته در این پژوهش توصیفی-تحلیلی با تکیه بر مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی است.
بدون مؤلف (2008)، ألف لیله ولیله، بیروت: دار صادر
آسابرگر، آرتور؛ روایت و فرهنگ عامیانه، ترجمه محمد رضا لیراوی، چاپ اول، تهران: سروش، 1380.
ابن اثیر؛ الکامل، بیروت: دارصادر، 1385.
ابن خلدون؛ تاریخ ابن خلدون، تحقیق: خلیل شحاده، بیروت: دارالفکر، 1408ه.ق.
ابن قتیبه دینوری؛ الامامه و السیاسه، بیروت: دارالاضواء، 1410ه.ق.
ابن قوطیه؛ تاریخ فتح اندلس، مشهد: آستان قدس رضوی، 1378ه.ش.
ابن عبدالحکم؛ فتوح مصر و المغرب، بیروت: مکتبه الثقافه الدینیه، 1415ه.ق.
احمدی، بابک؛ رسالۀ تاریخ، چاپ اول، تهران: مرکز،1378ه.ش.
استنفورد، مایکل؛ درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، چاپ سوم، تهران: سمت، 1386ه.ش.
بردی، ابن تغری؛ النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، مصر: وزاره الثقافه و الارشاد قومی، بی تا.
بلاذری؛ فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 1988م.
بورخس، خورخه، کتابخانه بابل، ترجمه: کاوه سید حسینی، تهران: انتشارات نیلوفر، (1387ش)
بی نیاز، فتح الله؛ در جهان رمان مدرنیستی، چاپ اول، تهران: افراز، 1390ه.ش.
تسوجی، عبداللطیف؛ هزار و یک شب، تهران: هرمس، 1391ه.ش.
پینالت، دیوید؛ شیوه‌های داستان پردازی در هزار و یک شب، مترجم: ای. ف، بدره، تهران: هرمس، 1389ه.ش.
خلیفه بن خیاط؛ تاریخ خلیفه، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ه.ق.
زرکلی، خیرالدین؛ الاعلام، بیروت: دارالعلم للملایین،1989م.
طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث،1387ه.ش.
عبّود، عبده و ماجده حمود و غسّان السید؛ الادب المقارن، دمشق: مطبعه قمحه إخوان،2001م.
فشارکی، محسن محمدی؛ «از تاریخ تا داستان، تحلیل عناصر مشترک بین تاریخ و داستان»، مجله عملی پژوهشی پژوهشهای تاریخی، دوره 4، شماره سوم،1391؛ 71-86 .
ولک، رنه و آستن وارن؛ نظریه ادبیات، ترجمه: ضیاء موحد و پرویز مهاجر، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی،1382ه.ش.
یعقوبی، ابن واضح؛ تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر، بی تا.
مطالعات تطبیقی فارسی و عربی