تأثیرپذیری «هزار و یک شب» از داستانهای شاهنامه (مطالعه موردی: خوانش تطبیقی پیرنگ و عناصر آن در داستان «سودابه و سیاوش» از شاهنامه و «حکایت مکر زنان» از هزارویک‌شب)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسندگان
دانشگاه یاسوج
چکیده
هزارویک‌شب داستان‏هایی از زبان یک قصه‏گوی ادیب و آگاه است که از داستان‏های ملل مختلف و ادبیات داستانی پیش از خود آگاه است؛ به‌طوری‌که گفته‏اند به‌ندرت داستانی در این کتاب وجود دارد که پیشروان، مشتقات یا نظیره‏هایی نداشته باشد. یکی از حکایت‏های این کتاب «حکایت مکر زنان» است که ساختار پیرنگی آن مشابهت‏های فراوانی با داستان «سودابه و سیاوش» در شاهنامه دارد. این پژوهش به شیوه تطبیقی و بر اساس نظریه تزوتان تودروف؛ دانشمند ساختارگرای بلغاری- فرانسوی، به مقایسه عنصر پیرنگ و عناصر آن پرداخته و به این نتیجه دست‌یافته است که پیرنگ در دو داستان، بسیار به هم نزدیک بوده و این شباهت ساختاری پیرنگ در دو داستان‌، به ریشه و پیشینۀ آنها مربوط است. گفتار حاضر بر آن است که حکایت مکر زنان از کتاب هزارویک‌شب بنا بر دلایل ریشه‌شناسی و همانندی و همگونی ساختار پیرنگی دو داستان و تحریر هزارویک‌شب در روزگاری پسینتر از پیدایش داستان سیاوش در ایران، می‌تواند گزارش و روایتی دیگر از داستان سیاوش باشد که در شاهنامه فردوسی روایت‌شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اخوت، احمد، دستور زبان داستان، چاپ اول، اصفهان: فردا، 1371.
اسکولز، رابرت، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: آگه، 1383.
انوری، حسن، فرهنگ فشردۀ سخن. جلد اول. چاپ پنجم. تهران: سخن، 1388.
بیرانوند، یوسفعلی و دیگران، «بررسی تطبیقی شخصیتها و کارکردهای آنها در داستانهای سیاوش و رامایانا»، نشریۀ سابق دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز، سال 69، 1395، صص 1-15.
پورداوود، ابراهیم، اوستا. تهران: انتشارات فروهر، 1353.
جعفری، اسدالله، «پیرنگ و بررسی آن در داستان سیاوش»، مجلۀ متن شناسی ادب فارسی، دورۀ 4، شمارۀ 2، 1391، صص 108-93.
خالقی مطلق، جلال، سخنهای دیرینه (مجموعه مقالات دربارۀ فردوسی و شاهنامه)، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار، 1393.
خجسته، فرامرز؛ حسنیجلیلیان، محمدرضا، «تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرفساخت الهۀ باروری و ایزد گیاهی»، مجلۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ 64، 1389، صص 96- 77.
خراسانی، محبوبه و شهلا حاجطالبی، «بررسی تطبیقی داستانهای هزارویک‌شب با داستانهای هفت‌پیکر نظامی»، همایش ادبیات ملی ادبیات غنائی، اصفهان، گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، 1383.
داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ پنجم، تهران: مروارید، 1385.
دماوندی، مجتبی؛ فراشاهی نژاد، یاسر، «مقایسۀ داستان سیاوش در شاهنامه با داستان شیر و گاو در کلیلهودمنه»، مجلۀ مطالعات ایرانی، سال 10، شمارۀ 20، 1390، صص 130- 111.
زرینکوب، عبدالحسین، ارسطو و فن شعر، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر، 1382.
ستاری، جلال، افسون شهرزاد، پژوهشی در هزار افسان، چاپ اول، تهران: توس، 1368.
سلدن، رامان، راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه ع. مخبر، تهران: طرحنو، 1378.
شرکتمقدم، صدیقه، «تطبیقی مکتبهای ادبیات»، مجلۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، سال 3، شمارۀ 12، 1388، صص 71- 51.
شمیسا، سیروس، انواع ادبی، چاپ سوم، تهران: دانشگاه پیام نور، 1383.
شیخحسینی، زینب؛ خلیلیجهانتیغ، مریم، «تحلیل ساختار داستان سیاوش و دو داستان رامچندر و سدنوا در هند»، فصلنامۀ مطالعات شبهقاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 6، شمارۀ 21، 1393، صص 98- 79.
صرفی، محمدرضا؛ حسینی سروری، نجمه، «شیوههای آغاز و پایان داستان در هزارویک‌شب»، پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی گوهر گویا (علمی- پژوهشی)، شمارۀ اول، 1389، صص 31-54.
صفا، ذبیح‌الله، حماسه‌سرایی در ایران، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر، 1389.
طسوجی، عبداللطیف، ترجمۀ هزارویک‌شب، چاپ دوم، تهران: طلایی، 1391.
عاملی، حمید، قصه‌های هزارویک‌شب، جلد اول، برای تحقیق و توسعۀ رادیو، تهران: طرح آینده، 1383.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه فردوسی، دفتر دوم، بهکوشش جلال خالقیمطلق، چاپ نهم، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، 1393.
فورستر، ادواردمورگان، جنبههای رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، چاپ پنجم، تهران: نگاه، 1384.
کادن، جی. ای، فرهنگ ادبیات و نقد، ترجمه: کاظم فیروزمند، چاپ دوم، تهران: شادگان، 1984.
کزازی، میر جلال‌الدین، نامۀ باستان، جلد سوم، تهران: سمت، 1393.
محجوب، محمدجعفر، «ادبیات عامیانۀ ایران، مجموعه مقالات دربارۀ افسانه‌ها و آداب‌ورسوم مردم ایران»، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ سوم، تهران: چشمه، 1386.
مستور، مصطفی، مبانی داستان کوتاه، چاپ دوم، تهران: مرکز، 1387.
مکاریک، ایرناریما، دانشنامۀ نظریۀ ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه، 1384.
میر صادقی، جمال، عناصر داستان، چاپ نهم، تهران: سخن، 1394.
، ادبیات داستانی، چاپ چهارم، تهران: سخن، 1386.
نحوی، اکبر و علی امینی، «سیاوش و سودابه (بررسی موارد مشابه در اساطیر و ادبیات ملل)»، مجلۀ شعر پژوهی، سال پنجم، شمارۀ 1 (پیاپی 15)، 1392، صص 139ـ166.
هینلز، جانراسل، شناخت اساطیر ایران، ترجمه محمدحسین باجلانفرخی، چاپ چهارم، تهران: اساطیر، 1393.
یارشاطر، احسان، «چرا در شاهنامه از پادشاهان ماد و هخامنشی ذکری نیست»، ایران‌نامه، سال سوم، بی‌تا.