طغیان پرسش در شعر معاصر ـ ابزاری برای القای اغراض ثانوی ـ در ایران و عراق(مطالعه موردی نیما یوشیج و نازک‌الملائکه)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسندگان
دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
پرسش‌گری از ویژگیهای بارز شعر نو است. عنصر پرسش در تشکیل بیشتر مضمونهای شعر نو شریک است و برای فهمیدن فکر و اهداف شاعران باید پرسشهای گوناگون آنها مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. در این پژوهش، عنصر پرسش در شعر ایران (نیما) و عراق (نازک­الملائکه) به‌عنوان دو نماینده از شاعران پیشرو شعر معاصر مقایسه و بررسی شده است. پرسش در شعر هر دو شاعر از کاربرد اصلی خود خارج شده و دستاویزی برای بیان احساسات و دیدگاه شاعران در مضمونهای مختلف اجتماعی و فلسفی می‌شود. این مقاله، ابعاد مختلف اندیشگانی و احساسی این شاعران را با استفاده از عنصر پرسش و چگونگی کاربست آن در فضای شعرشان بررسی می‏کند. همچنین پس از استخراج نمونه‏های شعری در مضمونهای مختلف، آنها را به‌شیوۀ توصیفی‌ـ تحلیلی و با رویکرد تطبیقی طبقه‏بندی و تحلیل کرده‏ایم. شعر شاعران منتخب تا حد شگفت‌انگیزی به‌خصوص در انتخاب پرسش به‌عنوان قالب، برای بیان تفکرات و احساسات خود شبیه هم است؛ مضمونهایی مانند (مرگ، عشق، تنبه به امور سیاسی، بیان اعتراض، نارضایتی و غیره) در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است. پرسش در شعر «نیما و نازک» ابزاری برای ایجاد داستان در شعر و خلق ماجرا است. شاعران از طریق تکرار ادات سوال یا طرح پرسش تجاهل‌العارف یا از طریق استفاده از دو ادات استفهام در جمله (بیشتر در شعر نیما) بر ایدۀ خویش تأکید می­کنند. از این‌رو نتایج حاصل از این پژوهش در بهبود فن ترجمه و مطالعه متون مذکور از منظر علم معانی می‌تواند مفید واقع شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اخوان ثالث، مهدی؛ بدایع و بدعت‌های نیما یوشیج؛ تهران: زمستان 1367.
اسماعیل‌الاوسی، قیس؛ أسالیب الطلب عند النحویین و البلاغیین؛ بغداد: بیت‌الحکمه، 1988.
امرایی، افشین؛ بررسی رومانتیسم در شعر نازک‌الملائکه؛ کاشان: دانشگاه کاشان، 1389.
بیاتی، اکرم؛ «رمز در شعر نازک‌الملائکه»، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، 1389.
پورنامداریان، تقی؛ خانه‌ام ابری است؛ تهران: سروش، 1381.
تیشه برسر، آزاده؛ «سبک‌شناسی در اشعار نیما یوشیج»، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه محقق ‌اردبیلی، 1391.
جاوید، آمنه؛ صورخیال در اشعار نیما یوشیج؛ دانشگاه تربیت معلم آذربایجان، 1390.
خطیب قزوینی، محمد‌بن‌عبدالرحمن؛ الإیضاح؛ تحقیق عماد بسیونی‌زغلول، بیروت: دارالأرقم، 2005.
دیباجی، ابراهیم؛ بدایه البلاغه؛ تهران: سمت، 1376.
رحیمیان ثابت، اعظم؛ «بررسی سیر تحول صورخیال در شعر نازک الملائکه»، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه لرستان، 1390.
الزیدی المیاحی، جبار اهلیل؛ أسلوبیه اللغه عند نازک‌الملائکه؛ العراق: دانشگاه بابل، 2011.
سیبویه، عمربن‌عثمان؛ الکتاب؛ تحقیق: عبچ‌السلام هارون؛ القاهره: کتابخانۀ خانجی، 1988.
شراره، حیاه؛ صفحات من حیاه نازک‌الملائکه؛ مصر: ریاض الرئیس للکتب و النشر، 1994.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا؛ شعر معاصر عرب؛ تهران: توس، 1359.
شمیسا، سیروس؛ معانی؛ تهران: میترا، 1393.
شهرستانی، سیدمحمدعلی؛ عمارت دیگر؛ شرح شعر نیما؛ تهران: قطره، 1383.
شیرازی، احمد أمین؛ أئین بلاغت؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمی، 1368.
طبیبیان، حمید؛ برابرهای علوم بلاغت در فارسی و عربی؛ تهران: امیر کبیر، 1392.
عبدالمطلب، محمد؛ البلاغه العربیه قرائه أخری؛ مصر: الشرکه المصریه العالمیه للنشر، 1997.
عتیق، عبدالعزیز؛ علم المعانی؛ بیروت: دارالنهضه العربیه، 1985.
علمداری، گوهر و افسانه مرادی؛ «اسطوره در شعر نیما و نازک‌الملائکه پیشگامان شعر جدید پارسی و تازی»، مطالعات ادبیات تطبیقی؛ ش 1، بهار 1390؛ ص 6- 53.
فتوحی رودمعجنی، محمود؛ بلاغت تصویر؛ تهران: سخن، 1385.
قادری، آزاده؛ «واکاوی زیباشناسی و معناشناسی سبک تکرار در چند قصیده از نازک‌الملائکه و نیما یوشیج»؛ پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، س 6، ش 1، 1396.
کردبچه، لیلا؛ «ایجاز و حذف در شعر معاصر (با تکیه بر اشعار نیما یوشیج، احمد شاملو، مهدی اخوان‌ثالث، سهراب سپهری و یدالله رؤیایی)»؛ فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 34، پاییز 1393.
مطلوب، احمد؛ معجم المصطلاحات الادبیه؛ عراق: المجمع العلمی العراقی، 1986.
میزبان، جواد و منصوره صفرزاده؛ «بررسی شعر و اندیشۀ نیما یوشیج و نازک‌الملائکه»؛ الدراسات الأدبیه، ش 70- 72، بهار و تابستان و پاییز 1389؛ ص 217- 251.
نازک‌الملائکه، دیوان نازک‌الملائکه؛ ج 1 و 2، بیروت: دار العوده، 1986.
نازک‌الملائکه؛ یغیر ألوانه البحر؛ القاهره: الهیئه العامه لقصور الثقافه، 1998.
اسفندیاری، علی (نیما یوشیج)؛ نیما یوشیج مجموعه اشعار؛ گردآوری سیروس طاهباز؛ انتشارات نگاه، 1395.
هاشمی، سیداحمد؛ جواهرالبلاغه؛ مصر: مکتبه ‌الایمان، 1999.
همایی، جلال‌الدین؛ فنون بلاغت وصناعات ادبی؛ تهران: نشر هما، 1367.