غربت عارفانه در شعر حافظ و ابن فارض

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
چکیده
این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی به واکاوی بنمایه­ «غم غربت» بهعنوان یکی از مهمترین بنمایه‌های عرفانی در شعر ابن فارض و حافظ دو نماینده­ بزرگ شعر عرفانی ادبیات فارسی و عربی پرداخته و کوشیده است تا پاسخ درخوری به چگونگی حضور این غم و واکنش این دو شاعر به‌ موضوع بیابد. یافتههای پژوهش حاکی ­است که در اندیشه­ عارفانه­ دو شاعر، جدایی روح از مصدر و قرار گرفتن در کالبد خاکی جسم و هبوط انسان از بهشت به این جهان، نمودهای غریبی او است. در‌‌مقابل واکنش عارف برای فرار از غربت روح در بدن، یاد مرگ و رسیدن به فناست و برای رهایی از غربت در این جهان و دوری از معشوق حقیقی به جلوه‌های آن عشق که در این جهان تجلی یافته است و از آن به عشق‌ زمینی یا مجازی تعبیر می‌شود، روی آورده است. عشق زمینی در شعر دو شاعر ترجمانی از عشق ‌الهی و انعکاسی از آن عهد روز نخست است که عارفان برای مجسم کردن آن عشق ‌الهی و کاستن آلام حسرت دوری معشوق حقیقی به آن توسل جُسته­اند. خواب و رؤیا و خلوت‌گزینی نیز دیگر ساختارهای دو شاعر به این غربت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
قرآن کریم
ابن فارض؛ دیوان؛ ترجمه و تحقیق سیدفضل‌الله میرقادری و اعظم‌السادات میرباقری؛ قم: انتشارات آیت اشراق، 1390.
اسلامی ندوشن، محمدعلی؛ تأملی در حافظ؛ تهران: انتشارات یزدان، 1388.
بقلی شیرازی، روزبهان؛ عبهرالعاشقین؛ به تصحیح محمد معین و هانری کربن؛ تهران: انتشارات منوچهری، 1366.
پورنامداریان، تقی؛ گمشده‌ لب دریا؛ تهران: انتشارات سخن، 1388.
حافظ؛ دیوان؛ تصحیحی غنی ـ قزوینی، به کوشش رضا کاکایی؛ تهران: انتشارات ققنوس، 1380.
رجایی بخارایی، احمدعلی؛ فرهنگ اشعار حافظ؛ تهران: انتشارات علمی، 1364.
زرین‌کوب، عبدالحسین؛ از کوچه‌ رندان؛ تهران: انتشارات امیرکبیر، 1382.
زهره‌وند، سعید؛ «غربت‌اندیشی صوفیانه و بازتاب آن در شعر فارسی»، پژوهشهای ادب عرفانی) گوهر گویا(؛ س هفتم، ش دوم (1392)، ص 105– 104.
سجادی، جعفر؛ فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی؛ چ پنجم، تهران: طهوری، 1379.
سلطانیان، سهیلا و یوسف فام، عالیه؛ «غربت روح در مثنوی مولوی»، مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)؛ ش 27 (1391) ، ص 88- 119.
قبادی، حسینعلی و دیگران؛ «خواب و رؤیا در اندیشه مولوی»، پژوهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا(؛ س سوم، ش 4 (1388)، ص 1-20.
قربانی، خاور و شایسته محمودی؛ «خواب و رؤیا ابزاری برای بیان کشف و شهودات عرفانی»، مجله عرفان اسلامی؛ دوره 9، ش 34 (1391)، ص 145- 167.
کاشانی، عزالدین؛ مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه؛ تصحیح جلال‌الدین همایی؛ تهران: انتشارات زوار، 1389.
میبدی، ابوالفضل؛ کشف‌الاسرار و عده‌الابرار؛ ج 3، به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت؛ تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371.
هجویری، ابوالحسن؛ کشف‌المحجوب؛ تصحیح محمود عابدی؛ تهران: انتشارات سروش، 1389.